آغاز کارآزمایی بالینی اولین واکسن نوترکیب کرونا در کشور / واکسن های نوترکیب چه واکسنهایی هستند؟

به گزارش راسخون، کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا و دارو و رئیس مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در  صفحه شخصی خود در توییتر از آغاز کارآزمایی بالینی اولین واکسن تزریقی_ استنشاقی نوترکیب کووید ۱۹ در کشور خبر داد.

متن پیام جهانپور به شرح زیر است:

خبری در راه است...
" رونمایی و آغاز کارآزمایی بالینی اولین واکسن تزریقی_ استنشاقی نوترکیب کووید ۱۹ 
ادامه دارد..."

مقدمه

واکسن چیست؟

واکسنهایی بر پایه و تکنولوژی DNA نوترکیب

با ابداع روش­های مهندسی ژنتیک، چهرة جدیدی از علوم زیستی پدیدار گشت که در واقع رویکرد جدیدی به دانسته­های قدیم بشر بود. دسترسی به این فناوری جدید، سبب پیدایش حوزه نوینی در تولید مواد بیولوژیک و واکسن­ها (واکسن­های نوترکیب) شد. در این شیوه دیگر لازم نیست کل پیکرة پاتوژن برای تولید واکسن مورد استفاده قرار گیرد، بلکه از یک ژن و فراورده آن برای تولید استفاده می­شود. مثال شاخص این واکسن­ها، واکسن هپاتیت B است که از سال 72 واکسیناسیون آن در ایران برای کودکان اجباری گردیده است. این واکسن­ها قادرند خطرات واکسن­های معمولی را کاهش دهند.

این بخش در دنیا بسیار مورد توجه و اقبال واقع شده و کارهای زیادی نیز روی آن صورت می­گیرد؛ زیرا فناوری خیلی پیشرفته نیاز ندارد و در عین حال قادر است بسیاری از مشکلات قدیمی یا بدون راه‌حل بهداشتی را برطرف سازد.

پیشرفتهایی که در ایمونولوژی پایه و تکنولوژی DNA نوترکیب بوجود آمدهاند، اساسا فرآیند تولید واکسن، بهینه سازی آنتیژنها و انتخاب روش موثر برای تحویل واکسن ها را اصلاح کرده است. یکی از کاربردهای نوین واکسن استفاده از واکسن های DNA برای مقابله با بیوتروریسم و دفاع زیستی است. توسعه واکسنهای مورد استفاده در زمینهی دفاع زیستی پیشرفت قابل توجهی در حیطه تولید، مکانیسمهای ایمنولوژیک و رویکردهای جدید واکسیناسیون داشته است.

خوشبختانه بیوفناوری امکانی را فراهم آورده است که به ما اجازه می­دهد برای تولید یک فراورده اقتصادی، حوزه­های متعددی از بیولوژی را به کار گیریم. به طور مثال واکسن­های نوترکیب را امروز می­توان در گیاهان یا میوه آنان تولید کرد و به طور غیرمستقیم با خوردن میوه حاوی ماده مورد نظر، آنرا به بدن منتقل کرد. در واقع با این رویکرد فناوریک، واکسن­های تزریقی به واکسن­های خوراکی تبدیل شده­اند که مصرفشان نیز راحت‌تر است و مقبولیت بیشتری هم دارند. البته این قبیل مباحث هنوز در محدوده کاربردهای انسانی و دامی وارد نشده‌اند. مواردی مثل واکسن‌های ژنی را نیز می‌توان جزو قدم‌های بعدی به‌حساب آورد که بحث آن در این مقوله نمی‌گنجد.

با گذشت زمان مشخص شد که واکسن های DNA نیز در ایجاد پاسخ های آنتی بادی موثر هستند. واکسن های DNA شامل یک ژن طبیعی یا اصلاح شده از پاتوژن هستند، که آنتی ژن محافظ را کد می کند.

میزبان های واکسینه شده تنها پاسخ های ایمنی را نسبت به آنتی ژن بیان شده توسط واکسن های DNA دفاع زیستی تولید خواهند کرد. واکسن های دفاع بیولوژیک برای محافظت از جمعیت در مقابل پاتوژن های در حال ظهور بسیار مهم هستند. با افزایش شیوع بیماری های ویروسی، تکنولوژی های متعددی از جمله واکسن های DNA برای توسعه اقدامات پیشگیرانه مورد استفاده قرار می گیرند.

واکسنهای پروتئینی، DNA واکسنها میتوانند از طریق تنوعی از روشهای مختلف ارائه داده شوند، از جمله درون ماهیچهای، زیرپوستی، موکوسی، یا تحویل از طریق پوست. به هرحال، برخلاف آنتی ژنهای پروتئینی، DNA واکسن برای موثر بودن باید قابلیت ورود به سیتوپلاسم سلولهای واقع در محل تزریق را علاوه بر القای بیان آنتی ژن در محیط زنده )invivo ) و بنابراین قابلیت تظاهرآنتی ژن در مولکولهای سازگاری بافتی را داشته باشد.

DNA واکسنها در تنوعی از مدلهای حیوانی در ممانعت یا هدفگیری بیماریهای عفونی، سرطان، خودایمنی یا آلرژی موفقیت آمیز بوده است.DNA واکسنها مزیتهای زیادی نسبت به واکسنهای مرسوم دارند و معمولا تنها نیاز به کلونینگ یک مرحلهای درون وکتور پلاسمیدی دارند

این واکسن ها غیر زنده و بدون تکثیر هستند و در نتیجه بر خلاف واکسن های زنده قادر به تبدیل شدن به نوع بیماریزا نیستند. علاوه بر این، DNA واکسن ها بسیار قابل تنظیم هستند و از این رو، آنتیژنهای چندگانه را می توان در یک پلاسمید DNA منفرد رمزگذاری کرد. این امر اجازه می دهد تا در پاسخ ایمنی میزبان، وسعت بسیار بیشتر و حفاظت بهتر صورت گیرد،
 

چگونه DNA واکسن ها، با توجه به سطح بسیار پایین بیان، قادر به ایجاد پاسخ ایمنی هستند؟

در مقایسه با نیمه عمر آنتی ژن های پروتئینی تزریقی، DNA پلاسمید می تواند بیان بافتی سلول های آنتی ژن را در مدت زمان بسیار طولانیتر فراهم کند، در نتیجه بطور بالقوه آغاز فعالیت سیستم ایمنی بدن را بهتر می کند.

عناصر درونی DNA پلاسمید نیز می توانند پاسخ های ایمنی ذاتی را فعال کنند، در نتیجه پاسخ های ایمنی سازگار را نسبت به آنتی ژن های بیان شده افزایش می دهند.
 

توجه هر چه بیشتر به تولید واکسن‌های نوترکیب در کشور 

در حال حاضر بیشترین تولید واکسن در موسسه واکسن و سرم­سازی رازی صورت می­گیرد که عمدتاً هم به روش‌های مرسوم و کلاسیک تولید می­شوند. البته باید خاطرنشان کنم که تولید واکسن­های نوترکیب، اگر چه فناوری بسیار پیشرفته و پیچیده­ای نیاز ندارد، اما هنوز در کشور به آن توجه نشده است. ما از توان تخصصی خوبی در بخش نیروی انسانی برخورداریم که با اندکی برنامه­ریزی می­توانیم این بخش از صنعت بیوفناوری را در کشور فعال سازیم. پیش‌نیاز این حرکت، توجهی است که مسئولان کشور در ایجاد زیرساخت­ها و سخت­افزارهای مورد نیاز این فناوری باید به آن معطوف دارند.
 

ابرقدرت‌های علمی جهان، توسعه این حوزه حساس را در انحصار گرفته‌اند

کشورهای اروپایی و آمریکا بودجه­ های کلانی به این امر اختصاص داده­اند. آنها سالهاست که بر روی برنامه­های تحقیق و توسعه در زمینه واکسن­های نوترکیب فعالیت دارند. حتی کشورهای در حال توسعه مثل کوبا این موضوع را جدی گرفته و به تولید اقتصادی نیز رسیده­اند. کشورهای اروپایی به مسئله بهداشت از دید جهانی نگریسته­اند. آنها علاوه بر بعد بهداشتی موضوع، بعد تجاری آنرا نیز مورد توجه قرار داده­اند.

در حال حاضر بیماری‌های ویژه‌ای مثل لیشمانیا و مالاریا وجود دارند که خاص مناطق حاره هستند و در ایران هم شیوع دارند. اما بیشترین فعالیت تحقیقاتی و تولیدی در خصوص واکسن نوترکیب یا داروی این بیماری­ها در اروپا و آمریکا صورت می­گیرد. نتیجه آن‌هم این است که کشورهای بیمارخیز فقط وارد کنندة نتایج این تحقیقات هستند. در این زمینه اروپایی­ها پی‌برده­اند که بازار وسیعی از مصرف‌کنندگان واکسن یا دارو را در اختیار دارند و لذا روی آن به تحقیق پرداخته­اند. متاسفانه در حال حاضر که بیماری ایدز، اکثر جوامع بشری را در برگرفته، چنین بیماری‌هایی نیز به­عنوان بیماری­های ثانویه بیشتر بروز می­کنند. زیرا وقتی سیستم ایمنی بدن ضعیف شود، بروز این بیماری‌ها نیز شایع­تر می­شود.

در مورد مالاریا هم همین بحث وجود دارد. یعنی شیوع این بیماری در آسیا، آفریقا و شبه قاره هند است، اما روش­های درمانی یا تحقیقات دارویی آن عمدتاً در کشورهای غربی صورت می­گیرد.
 

تولید داخلی را باید جدی بگیریم

ما نمی­توانیم برای همیشه منتظر کمک اروپایی‌ها باشیم. باید از فناوری­های نو خصوصاً بیوفناوری برای حل مشکلات بهداشتی خودمان استفاده کنیم. برای این منظور راه‌حل­های مختلفی وجود دارد:

خوشبختانه در مورد فناوری‌هایی مثل تولید واکسن نوترکیب، با تجهیزات نه­چندان پیشرفته می­توانیم به اهداف نسبتاً خوبی دست یابیم و در عین حال ارزش افزوده زیادی نیز از نظر اقتصادی کسب کنیم. این صنعت را می­توان جایگزین مناسبی برای صنعت نفت و فرآورده‌های آن دانست، چرا که استقرار آن نیازمند سرمایه­گذاری­های هنگفت شبیه آنچه در نفت و پتروشیمی وجود دارد، نمی­باشد و از سوی دیگر فراوردهایی با ارزش اقتصادی فوق­العاده زیاد تولید می­کند.

به طور مثال در حال حاضر که فروش نفت از وضعیت نسبتاً مطلوبی برخوردار است، در آمد خالص هر بشکه در حدود 16-15 دلار می­باشد در حالی‌که یک لوله آنزیم حاصل از بیوفناوری به حجم 0.02 میلی­لیتر (یعنی معادل یک هشت­میلیونیوم هر بشکه نفت) ارزشی معادل 70 - 50 دلار دارد. گام نهادن در این عرصه به معنای واقعی کلمه یک رویکرد فناوریک محسوب می­شود. یعنی ورود به حوزه­هایی از فناوری که ارزش افزوده آن هزاران بار بیشتر از سرمایه­گذاری مورد نیاز است.

ما بازار مصرف خوبی در کشورهای همسایه ایران داریم که هیچکدام آنها امکانات تحقیق و تولید را در حد و اندازه­های ایران ندارند. از طرف دیگر در برخی از این کشورها بیماری‌های واگیردار وجود دارد که چنانچه ریشه­کن نشود می­تواند جامعه ما را دچار مشکل کند. بنابراین ما نه تنها باید بهداشت و سلامت ملی جامعه خودمان را مورد توجه قرار دهیم و به فکر منافع اقتصادی حاصل از تولید این­گونه واکسن­ها باشیم، بلکه باید بدانیم پاتوژن­ها مرز سیاسی و جغرافیایی نمی­شناسند و برای ورود به هر کشوری، مجوز لازم ندارند. بنابراین یکی از استراتژی­های ما برای فعال کردن صنعت تولید واکسن­های جدید در کشور باید این باشد که به بهداشت و سلامت کشورهای همسایه نیز کمک کنیم تا سلامت خودمان هم تامین گردد.

1. می­توانیم فناوری تولید این داروها را وارد کنیم. یعنی تجهیزات ساخت داروها را به همراه دستورالعمل­های لازم برای تولید آنها وارد کنیم. اما مشکلی که در این خصوص وجود دارد آن است که در صورت تغییر فناوری، مسئله تولید تحت تاثیر قرار می­گیرد و امکان هر نوع تغییر و تحولی حذف می‌شود. 2. علاوه بر وارد کردن فناوری و الگوبرداری از آن، الفبای تولید را نیز فراهم کنیم. برای این کار، باید نیروی انسانی کافی آموزش دهیم تا پس از الگوبرداری از فناوری وارداتی، خودشان بتوانند فناوری نوینی خلق کنند. این بحثی است که بسیاری از کشورهای صنعتی مثل ژاپن، حرکت خود در جهت صنعتی‌شدن را با پرداختن به این مقوله آغاز کرده­اند.
 

واکسنهای ‌نوترکیب‌ بیوتکنولوژی‌ نوین

می‌توان‌ گفت‌ که‌ در تولید همه‌گونه‌ ازواکسنها از تکنیکهای‌ بیوتکنولوژی‌ بهره‌گرفته‌ شده‌ و می‌شود. لیکن‌ اوج‌ توانمندیهای‌ بیوتکنولوژی‌ نوین‌ را می‌توان‌ در واکسنهای‌ نوترکیب‌ نسل‌ چهارم‌ (ونیزDNA واکسنها) مشاهده‌ کرد.تابحال‌ برای‌ تولید واکسنها از میکروارگانیسم‌های‌ ضعیف‌ شده‌ یا کشته‌ شده‌ یااجزاء آنها که‌ بصورت‌ طبیعی‌ از آنها استخراج‌ می‌شدند استفاده‌ می‌شد و این‌ امردر موارد قابل‌ توجهی‌ باعث‌ ایجاد عوارض‌ جانبی‌ در افراد می‌گردید. لیکن‌ با توسعه‌ تکنیکهای DNA نوترکیب‌، واکسنهای‌ نسل‌ چهارم‌ تولید شدند که‌ در آن‌ها تنها از جزء مؤثر در ایجاد ایمنی‌ (جزء ایمونوژن‌) میکروارگانیسم‌ها استفاده‌ می‌شود.نمونه‌ آن‌ واکسن‌ ساب‌یونیتی‌ مؤثر در برابر هپاتیت‌ B می‌باشد.
 

واکنش کاربران

منبع:
1.خبرگزاری دانشجو / آغاز کارآزمایی بالینی اولین واکسن نوترکیب کرونا در کشور
2.ایران داک / واکسن های نوترکیب
3.خبرگزاری علم و فناوری / دستیابی ایران به فناوری‌های جدید/ ساخت اولین نمونه نسل سوم واکسن کرونا در کشور
4.مجله طب نظامی /DNA واکسن ها و کاربرد آن در دفاع زیستی
5.اصفهان امروز / آغاز آزمایش انسانی واکسن تزریقی استنشاقی نوترکیب کرونا
توییتر

** درج توییت های کاربران توییتر نشان از تایید یا رد آنها نیست و صرفا برای آگاهی مخاطبین درج می شود.